ต้นมะขามป้อมเป็นพันธุ์ไม้มงคลพระราชทานประจำจังหวัดสระแก้ว ผลมะขามป้อมรับประทานได้มีรสเปรี้ยวอมฝาด มีวิตามินซีสูง ใช้รักษาโรคเลือดออกตามไรฟัน ใช้แก้ไอ ขับเสมหะ ทำให้ชุ่มคอ ช่วยลดอาการกระหายน้ำ

ชื่อสามัญ : Emblic Myrabolan, Malacca Tree, Indian Gooseberry, Amala Plant, Amalak Tree

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Phyllanthus emblica Linn.

วงศ์ : EUPHORBIACEAE

ชื่ออื่น : กันโตด (เขมร-จันทบุรี), กำทวด (ราชบุรี), มั่งลู่ สันยาส่า (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), มะขามป้อม (ทั่วไป)

การแพร่กระจาย : พบได้ทั่วไปในป่าเขตร้อนแถบเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แถบภาคกลางและใต้ของอินเดีย ปากีสถาน บังคลาเทศ ศรีลังกา จีน มาเลเซีย เมียนมาร์ ไทย ลาว กัมพูชา เวียดนาม ฟิลิปปินส์ ในประเทศไทยพบมากในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคเหนือ ภาคตะวันออก และภาคกลาง มักขึ้นตามธรรมชาติในป่าเบญจพรรณแล้ง ป่าเต็งรัง และป่าแดง

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :

ต้นมะขามป้อมเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง สูงประมาณ 8–12 เมตร เป็นไม้ผลัดใบ แต่จะผลิใบใหม่เร็วมาก เรือนยอดโปร่ง ลำต้นคดงอ กิ่งห้อยย้อยลง เปลือกต้นสีน้ำตาลเทา ผิวบางเรียบหลุดลอกเป็นแผ่นกว้างๆ เปลือกชั้นในสีชมพู ใบเป็นใบเดี่ยวออกสลับเรียงแถวในระนาบเดียวกัน ดูคล้ายใบประกอบแบบขนนกเพราะใบมีขนาดเล็กมาก เล็กกว่าใบมะขาม ใบสีเขียวอ่อนๆ รูปขอบขนาน ออกเป็นช่อ ช่อใบแต่ละช่อยาวประมาณ 7-10 เซนติเมตร ขนาดใบยาวประมาณ 0.9-2 เซนติเมตร กว้างประมาณ 0.2-0.4 เซนติเมตร ก้านใบยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร ดอกออกเป็นช่อกระจุกอยู่ตรงโคนกิ่งย่อย ช่อยาวประมาณ 1-3 เซนติเมตร ดอกมีขนาดเล็กสีเขียวอ่อนหรือเหลืองออกครีม ดอกเป็นดอกแยกเพศ ดอกตัวผู้และตัวเมียอยู่ต่างดอกกันแต่อยู่ในช่อเดียวกัน ดอกตัวผู้มีมากกว่าดอกตัวเมีย ก้านดอกตัวผู้ยาวประมาณ 2.5 มิลลิเมตร มีกลีบเลี้ยง 5-6 อัน ขนาดประมาณ 1.5-2.5 มิลลิเมตร เรียงซ้อนกัน 2 วง ไม่มีกลีบดอก มีเกสรตัวผู้ 3 อัน เชื่อมกันเป็นแกนสั้นๆ ก้านดอกตัวเมียยาวน้อยกว่า 0.5 มิลลิเมตร กลีบเลี้ยงเล็กกว่าของดอกตัวผู้ เชื่อมกันที่ฐาน ก้านเกสรตัวเมียเชื่อมกัน ปลายแยกออก รังไข่ฝังตัวครึ่งหนึ่งในหมอนรองดอกที่มีระบาย ผลมีลักษณะเป็นผลกลม เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1.5-2 เซนติเมตร ไม่มีก้าน ผลอ่อนสีเขียวค่อนข้างใส มีรอยเป็นแนวยาวตามผิวผล 6 แนว ผลสุกสีเหลืองอ่อนใสๆ ไม่แตก เนื้อฉ่ำน้ำรับประทานได้ มีรสเปรี้ยวอมฝาด ภายในมีเมล็ดกลมแข็ง 1 เมล็ด

ฤดูออกดอก : มะขามป้อมออกดอกช่วงเดือนกันยายนถึงเดือนตุลาคม เป็นผลช่วงเดือนพฤศจิกายนถึงเดือนกุมภาพันธ์

การขยายพันธุ์ : มะขามป้อมขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด

การปลูก : ต้นมะขามป้อมขึ้นได้ในดินทุกประเภทที่มีการระบายน้ำดี ทนแล้งได้ ต้องการความชื้นในระดับน้อยถึงปานกลาง และต้องการแสงมาก

การใช้ประโยชน์ :

มะขามป้อมผลสดรับประทานได้ เนื้อฉ่ำน้ำ มีรสเปรี้ยวอมฝาด มีวิตามินซีสูง ใช้รักษาโรคเลือดออกตามไรฟัน ใช้แก้ไอ ขับเสมหะ ทำให้ชุ่มคอ ช่วยลดอาการกระหายน้ำ เปลือกต้นต้มน้ำดื่มแก้ไอ ใบสดและเปลือกต้นใช้ย้อมผ้าให้สีน้ำตาลแกมเหลือง