ต้นสะเดาเป็นพันธุ์ไม้มงคลพระราชทานประจำจังหวัดอุทัยธานี เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง มีถิ่นกำเนิดในประเทศอินเดีย มีการใช้ประโยชน์มากมายจากต้นสะเดา ทั้งใช้สร้างที่อยู่อาศัย เป็นอาหารและเป็นยารักษาโรค

ชื่อสามัญ : Neem tree

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Azadirachta indica

วงศ์ : MELIACEAE

ชื่ออื่น : เดา กระเดา กะเดา (ภาคใต้), จะตัง (ส่วย), สะเดา (ภาคกลาง), สะเลียม (ภาคเหนือ), สะเดาบ้าน (ทั่วไป), สะเดาอินเดีย (กรุงเทพฯ)

การแพร่กระจาย : ต้นสะเดาพบขึ้นทั่วไปตามป่าแล้งในประเทศอินเดีย อินโดนีเซีย มาเลเซีย พม่า ปากีสถาน ศรีลังกา และประเทศไทย สำหรับในประเทศไทยมีเขตการกระจายพันธุ์อยู่ตามธรรมชาติ ตามป่าเบญจพรรณแล้งและป่าแดงทั่วประเทศ

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :

ต้นสะเดาเป็นไม้ยืนต้นผลัดใบขนาดกลาง ลำต้นตรง สูงได้ถึง 25 เมตร เรือนยอดเป็นพุ่มกลมทึบ เปลือกขรุขระแตกระแหงเป็นร่องเล็กๆ มีสีน้ำตาลเทาหรือเทาปนดำ เนื้อไม้สีแดงเข้มปนน้ำตาล แกนมีสีน้ำตาลแดง ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียว ยาวประมาณ 15-40 เซนติเมตร ปลายใบคี่ ออกเรียงสลับกัน ใบย่อยรูปใบหอก ปลายใบเรียวแหลม โคนใบเบี้ยว ขอบใบหยักไม่เป็นระเบียบ กว้างประมาณ 1.5–3.5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 5–9 เซนติเมตร ใบแก่เรียบเกลี้ยงด้านบนเป็นมัน ดอกออกเป็นช่อแยกแขนงขนาดใหญ่ ตามง่ามใบใกล้ปลายกิ่ง ยาวได้ถึง 30 เซนติเมตร ดอกย่อยสีขาวนวล มีกลิ่นหอมอ่อนๆ มีขนาดเล็ก กลีบเลี้ยงมี 5 แฉก ยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร โคนติดกัน ปลายเป็นพู 5 พู ซ้อนเหลื่อมกัน กลีบดอกมี 5 กลีบ โคนติดกัน ปลายแยกออกจากกัน รูปช้อนแคบ ยาวประมาณ 4–6 มิลลิเมตร เกสรตัวผู้ 10 อัน ท่อเกสรตัวผู้เกลี้ยงหรือมีขนนุ่ม ก้านเกสรตัวเมียยาวปลายแยกเป็น 3-6 พู รังไข่เกลี้ยงหรือมีขนนุ่มสั้น ผลรูปกลมรี ยาวประมาณ 1-2 เซนติเมตร กว้างประมาณ 1 เซนติเมตร ผิวเรียบ ผลอ่อนสีเขียว ผลสุกเป็นสีเหลืองส้ม ผิวบาง มีเนื้อฉ่ำน้ำ มีรสหวานเล็กน้อย เมล็ดเดี่ยว รูปกลมรี มีผิวค่อนข้างเรียบหรือแตกเป็นร่องเล็กๆ ตามยาว สีเหลืองซีดหรือน้ำตาล

ฤดูออกดอก : ออกดอกช่วงเดือนธันวาคมถึงเดือนมีนาคม ผลจะสุกในช่วงเดือนมีนาคมถึงเดือนมิถุนายน

การขยายพันธุ์ : ด้วยการเพาะเมล็ดและการตอนกิ่ง

การปลูก : ต้นสะเดาเป็นพรรณไม้กลางแจ้ง ที่ทนต่อความร้อนได้ดี ปลูกขึ้นได้ดีในดินทุกประเภท ต้องการน้ำ และความชื้นน้อย แสงแดดจัดหรือกลางแจ้ง

การใช้ประโยชน์ :

ทุกส่วนของต้นสะเดามีรสขม ยอดอ่อนและดอกสะเดานำมาเป็นอาหาร สำหรับสรรพคุณทางยา ทุกส่วนของสะเดาสามารถนำมาทำเป็นยาได้ เช่น ใบสะเดานำมาตำทำเป็นยาพอกฝี ดอกใช้แก้พิษเลือดกำเดา ผลใช้บำบัดอาการโรคหัวใจเต้นผิดปกติ รากช่วยแก้เสมหะ เปลือกรากรักษาไข้ตัวร้อน นอกจากนี้ใบและเมล็ดยังใช้เป็นส่วนผสมยากำจัดแมลงที่เป็นศัตรูพืชได้อีกด้วย