ต้นสาธรเป็นต้นไม้มงคลพระราชทานประจำจังหวัดนครราชสีมา เป็นไม้มงคลนามที่ควรค่าแก่การปลูกเพื่อเป็นสิริมงคล เชื่อกันว่าบ้านใดปลูกต้นสาธรไว้ที่หน้าบ้านจะช่วยให้มีเกียรติมีศักดิ์ศรี และยังมีความเชื่ออีกว่าใบของต้นสาธรเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ใช้ในพิธีทางโหราศาสตร์ ใช้ทำน้ำพุทธมนต์สะเดาะเคราะห์ได้ผลดี ต้นสาธรมีเนื้อไม้และแก่นไม้ที่มีความแข็งแรง ทนทาน และมีเนื้อไม้สีสวย นิยมนำมาใช้ประโยชน์เป็นไม้แปรรูปเพื่องานก่อสร้าง ใช้ทำเฟอร์นิเจอร์ต่างๆ นอกจากนี้ใบอ่อนของต้นสาธรยังสามารถนำมาเป็นวัตถุดิบเพื่อผลิตน้ำผักสาธร เพื่อใช้ปรุงรสอาหารแทนซอสปรุงรสได้อีกด้วย

ชื่อสามัญ : Millettia leucantha

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Millettia leucantha Kurz

วงศ์ : LEGUMINOSAE

ชื่ออื่น : กระเจาะ ขะเจาะ ขะแมบ คำแมบ (ภาคเหนือ) กระพีเขาควาย (ประจวบคีรีขันธ์) กะเชาะ (ภาคกลาง) ขะแมบ คำแมบ (เชียงใหม่) สาธร (ภาคเหนือ)

การแพร่กระจาย : ต้นสาธรพบในประเทศลาว พม่า และไทย พบขึ้นในป่าเบญจพรรณใกล้แหล่งน้ำทั่วไป ในพื้นที่ที่สูงจากระดับน้ำทะเลไม่เกิน 600 เมตร

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :

ต้นสาธรเป็นไม้ยืนต้นผลัดใบขนาดกลาง สูง 18-20 เมตร เรือนยอดเป็นพุ่มทึบค่อนข้างกลมหรือทรงกระบอก เปลือกต้นสีเทาเรียบหรือแตกเป็นสะเก็ดเล็กๆ ตื้นๆ เนื้อไม้สีขาวอมน้ำตาล แก่นสีน้ำตาลอมดำ ใบเป็นใบประกอบรูปขนนกเรียงสลับ ใบย่อยติดเป็นคู่ตรงกันข้าม 3-5 คู่ ปลายสุดเป็นใบเดี่ยว ใบย่อยรูปรี ปลายใบแหลม โคนใบมน ใบอ่อนและยอดอ่อนมีขนยาวอ่อนนิ่มคล้ายเส้นไหมปกคลุมอยู่ ใบแก่เกลี้ยง ด้านล่างใบสีอ่อนกว่าด้านบน ใบกว้างประมาณ 3-5.5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 5-12 เซนติเมตร ดอกออกเป็นช่อกระจายแยกแขนง ออกพร้อมใบอ่อนตามง่ามใบบริเวณปลายกิ่ง ช่อยาวประมาณ 20 เซนติเมตร ดอกสีขาว รูปดอกถั่ว กลีบดอก 5 กลีบ กลีบเลี้ยง 4 กลีบ ติดกันเป็นหลอดสั้น ผลมีลักษณะเป็นฝักแบน รูปขอบขนานคล้ายฝักมีด มีเปลือกแข็ง กว้างประมาณ 2 เซนติเมตร ยาว 4-10 เซนติเมตร ฝักแก่แตกเป็น 2 ซีก ภายในฝักมีเมล็ด 1-3 เมล็ด เมล็ดสีน้ำตาล รูปร่างแบนคล้ายโล่ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1.3 เซนติเมตร

ฤดูออกดอก : ต้นสาธรออกดอกช่วงเดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม และฝักแก่ช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนสิงหาคม

การขยายพันธุ์ : ต้นสาธรขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ด

การปลูก : ต้นสาธรเจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนซุยที่มีสารอาหารเพียงพอ มีการระบายน้ำและอากาศได้ดี เป็นไม้กลางแจ้งที่ต้องการแสงแดดจัดตลอดทั้งวัน ต้องการน้ำและความชื้นสูง ควรให้น้ำสม่ำเสมอทุก 2-3 วัน ควรบำรุงด้วยปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมัก ในอัตรา 1–2 กิโลกรัมต่อต้น ปีละ 4–6 ครั้ง

การใช้ประโยชน์ :

ต้นสาธรเป็นต้นไม้ที่นิยมปลูกตามที่พักอาศัย เพราะถือเป็นไม้มงคลที่มีความหมายดี มีใบที่หนาครึ้มให้ความร่มรื่น บังแดดได้เป็นอย่างดี และยังมีดอกที่สวยงามเหมาะแก่การปลูกเป็นไม้ดอกไม้ประดับ ต้นสาธรมีเนื้อไม้และแก่นไม้ที่มีความแข็งแรง ทนทาน และมีเนื้อไม้สีสวย นิยมนำมาใช้ประโยชน์เป็นไม้แปรรูปเพื่องานก่อสร้าง ทำเป็นโครงสร้างของอาคารบ้านเรือน ไม้ขื่อ ไม้แป เสาบ้าน และนำมาใช้ประกอบเป็นของใช้ เฟอร์นิเจอร์ต่างๆ เช่น เตียง ล้อเกวียน กระเดื่องตีพริก ครก เป็นต้น นอกจากนี้ใบอ่อนของต้นสาธรยังสามารถนำมาเป็นวัตถุดิบเพื่อผลิตน้ำผักสาธร เพื่อใช้ปรุงรสอาหารแทนซอสปรุงรส โดยรสชาติของน้ำหมักที่ได้จากใบสาธรมีรสชาติหวานและเค็มตามธรรมชาติ