25 ธันวาคม วันคริสต์มาส กับตำนานต้นคริสต์มาส

วันคริสต์มาสเป็นวันหยุดของพวกชาวคริสเตียนซึ่งเป็นการเฉลิมฉลองวันเกิดขององค์พระผู้เป็นเจ้า แต่ไม่มีใครรู้วันเกิดที่แน่นอนของพระผู้เป็นเจ้าได้ แต่ชาวคริสเตียนโดยส่วนใหญ่จะเฉลิมฉลองเทศกาลวันคริสต์มาสกันในวันที่ 25 ธันวาคม ของทุกปี ในวันนี้หลายคนจะไปโบสถ์ ซึ่งพวกเขาจะมีส่วนร่วมในงานกิจกรรมทางศาสนาเสมอ ในระหว่างเทศกาลคริสต์มาสนั้น พวกเขายังมีการแลกเปลี่ยนของขวัญกัน และตกแต่งบ้านเรือนของตัวเองด้วยต้นฮอลลิ ต้นมิสเซิลโท และต้นคริสต์มาส คำว่า “Christmas” มาจากคำว่า “Cristes maesse” ซึ่งเป็นวลีภาษาอังกฤษ หมายถึง เหล่าพระคริสต์ เรื่องราวของวันคริสต์มาสโดยมากมาจากคำสอนของนักบุญเซนต์ลุ๊คและเซนต์แมทธิวในพระคัมภีร์ใหม่ ตามคำสอนของเซนต์ลุ๊คนั้น นางฟ้าจะมาปรากฏกายต่อหน้าคนเลี้ยงแกะซึ่งอยู่นอกเมืองเบธเลแฮม และบอกพวกเขาถึงเรื่องการกำเนิดของพระผู้เป็นเจ้า เซนต์แมทธิว บอกกับเหล่าผู้มีสติปัญญาอันชาญฉลาดที่เรียกว่า “Magi” ถึงวิธีการที่จะตามแสงไฟอันส่องสว่างของดวงดาวเพื่อนำทางไปสู่พระผู้เป็นเจ้าได้อย่างไร

การอ้างให้วันที่ 25 ธันวาคม เป็นวันเกิดของพระผู้เป็นเจ้านั้น เกิดขึ้นสมัยคริสตศักราช 336 ตามปฏิทินของชาวโรมันตอนต้น การเฉลิมฉลองในวันเกิดพระเจ้านี้น่าจะมีอิทธิพลมาจากพวกนอกศาสนาในสมัยนั้นนั่นเอง ชาวโรมันในสมัยโบราณได้จัดงานเฉลิมฉลองวันสิ้นปีเพื่อเป็นการบูชาดาวเสาร์ ซึ่งเป็นเทพเจ้าที่พวกเขานับถือมากและ Mithras ซึงเป็นเทพเจ้าแห่งแสงสว่าง ผู้คนส่วนมากในยุโรปตอนเหนือจะจัดงานเทศกาลในช่วงกลางเดือนธันวาคมเพื่อเฉลิมฉลองการสิ้นสุดฤดูกาลเก็บเกี่ยว ในงานฉลองเหล่านี้ ผู้คนจะตระเตรียมข้าวปลาอาหาร ตกแต่งบ้านเรือนของตัวเองด้วยพืชผัก พฤกษาชาติต่างๆ ร่วมกันขับร้องเพลงและให้ของขวัญซึ่งกันและกัน ประเพณีเหล่านี้จึงกลายเป็นส่วนหนึ่งของวันคริสต์มาสไปในที่สุด

เมื่อใกล้จะถึงวันคริสต์มาส ใบของต้นคริสต์มาสก็จะแดงสวย ซึ่งจริงๆ แล้วการแดงของใบซึ่งเป็นใบประดับนี้จะแดงพร้อมๆ กับการมีดอก คือช่วงปลายปีถึงต้นปีนั่นเอง ดังนั้นระหว่างนี้ จึงได้เห็นความสดใสสีแดงของต้นคริสต์มาส

ต้นคริสต์มาส (Christmas star) หรือ พอยเซตเทีย (Poinsettia) เป็นไม้ดอกพื้นเมืองของอเมริกาใต้แถบเม็กซิโกและกัวเตมาลา เข้ามาแพร่หลายในสหรัฐอเมริกาตั้งแต่ปี ค.ศ.1828 โดย โจเอล โรเบิร์ตส พอยเซตต์ อดีตทูตสหรัฐอเมริกาประจำเม็กซิโก อยู่ในวงศ์ใกล้เคียงกับ โป๊ยเซียน แต่ไม่มีหนาม เป็นไม้พุ่มเนื้ออ่อน ขนาดต้นมีความสูงตั้งแต่ 0.6 ถึง 4 เมตร ลำต้นมีน้ำยางซึ่งมีพิษ จึงต้องระวังเป็นพิเศษ ใบสีเขียวแก่ ออกดอกในฤดูหนาว เมื่อออกดอกใบประดับที่ยอดจะเปลี่ยนเป็นสีแดงเข้ม แต่อาจมีพันธุ์ผสมสีอื่นๆ เช่น สีเขียวอ่อน สีครีม สีชมพู สีส้ม สีขาว สีม่วง ในประเทศไทย ต้นคริสต์มาสมีแหล่งเพาะพันธุ์ในเขตพื้นที่อากาศเย็น เช่นที่ภูเรือ จังหวัดเลย

ตำนานต้นคริสต์มาส

ในฤดูแห่งความหนาวเหน็บเมื่อวันประสูติพระเยซูเจ้ามาถึง สาวกและผู้คนทั้งหลายล้วนมอบของขวัญที่วิเศษสุดให้กับพระเยซูเจ้า แต่ Pepita เด็กหญิงชาวเม็กซิกันผู้ยากไร้หาได้มีของขวัญแม้เพียงสักชิ้นเดียว แต่ด้วยศรัทธาที่เปี่ยมล้น เธอจึงก้มลงเก็บวัชพืชริมทางเพื่อนำไปมอบแด่พระเยซูเจ้า ด้วยศรัทธาอันยิ่งใหญ่ของเธอ วัชพืชนั้นกลับงอกงามกลายเป็นช่อดอกไม้สีแดงสดสวยงามนับแต่วันนั้นเป็นต้นมา

จากตำนานนี้ วัชพืชที่กลายเป็นช่อดอกไม้สวยงามนั้นจึงได้ชื่อว่า Flores de Noche Buena ในภาษาเม็กซิกันซึ่งเป็นถิ่นกำเนิดของต้นไม้ชนิดนี้ หรือในภาษาอังกฤษเรียกว่า Flowers of the Holy Night แต่คนไทยเรียกว่า ต้นคริสต์มาส เพราะต้นไม้ชนิดนี้จะสวยมากช่วงคริสต์มาสหรือช่วงปลายเดือนธันวาคม ใบเของต้น Poinsettia จะเปลี่ยนเป็นสีแดง หลายคนเข้าใจว่าสีแดงที่เห็นนั้นคือดอก จึงเรียก ดอกคริสต์มาส การที่ Flowers of the Holy Night กลายมาเป็นต้น Poinsettia ก็เพราะว่า เมื่อปี ค.ศ.1820 Joel Roberts Poinsett เอกอัคราชทูตสหรัฐฯ คนแรกประจำประเทศเม็กซิกัน ได้เดินทางท่องเที่ยวไปตามชนบทเพื่อมองหาไม้แปลกใหม่ที่ไม่เคยพบมาก่อน แล้วพบพุ่มไม้สวยพุ่มหนึ่งมีสีแดงสดใสขึ้นอยู่บริเวณริมถนน จึงได้นำไม้นั้นกลับไปปลูกที่เรือนเพาะเลี้ยงต้นไม้ที่ South Carolina แม้ Roberts Poinsett จะมีบทบาทที่สำคัญในฐานะสมาชิกรัฐสภาและนักการทูต แต่เขากลับเป็นที่รู้จักและจดจำในฐานะของบุคคลที่นำ Poinsettia เข้ามาให้เป็นที่รู้จักและเผยแพร่ในสหรัฐฯ เป็นคนแรกมากกว่า และชื่อของต้นไม้นี้ก็ตั้งขึ้นเพื่อเป็นเกียรติแก่เขานั่นเอง ต่อมา Wilenow นักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมันพบว่า Poinsettia ที่ขึ้นแทรกในเรือนเพาะเลี้ยงต้นไม้ของเขา มีสีสดใสชวนตะลึง เลยตั้งชื่อ Poinsettia ทางพฤกษศาสตร์ ว่า Euphorbia pulcherrima แปลว่าสวยมาก ส่วนชาว Aztecs ซึ่งเป็นชุมชนอารยธรรมโบราณเรียก Poinsettia ว่า Cuetlayochitl ในขณะที่ชาว Chile และ Peru เรียก Poinsettia ว่า Crown of the Andes การที่ต้นคริสต์มาสมีหลากหลายชื่อนี้สะท้อนให้เห็นถึงความนิยมที่เป็นสากลของต้นคริสต์มาสเป็นอย่างยิ่ง

สำหรับประเทศไทยนั้นเริ่มนิยมใช้ต้นคริสต์มาสในการเป็นไม้ประดับเมื่อไม่นานมานี้ โดยมีแหล่งเพาะปลูกอยู่ในแถบภาคอีสานและภาคเหนือ โดยเฉพาะที่อำเภอภูเรือ จังหวัดเลย จากการที่ลมหนาวจะพัดเข้าทางภาคอีสานก่อนภาคเหนือ ทำให้ Poinsettia จากทางภาคอีสาน จะสวยและสมบูรณ์ก่อนต้นที่ปลูกในภาคเหนือ และสามารถส่งมาขายช่วงก่อนคริสต์มาสและปีใหม่ได้ทัน Poinsettia มีมากกว่า 100 พันธุ์ที่แตกต่างกัน มีการเรียกชื่อที่หลากหลาออกไปอีกหลายชื่อเช่น Lobster Flower หรือ Flame Leaf Flower โดยในสหรัฐอเมริกานั้นแหล่งเพาะปลูกที่สำคัญคือ California และเป็นไม้ที่ได้รับความนิยมถึงขั้นจัดงานวัน National Poinsettia Day ขึ้นในวันที่ 12 ธันวาคม ของทุกปี

ต้นคริสต์มาส

ชื่อสามัญ Poinsettia
ชื่อวิทยาศาสตร์ Euphorbia pulcherima
วงศ์ EUPHORBIACEAE
ถิ่นกำเนิด อเมริกาใต้ แถบเม็กซิโกและกัวเตมาลา
ลักษณะทั่วไป ต้นไม้ชนิดนี้ที่ได้ชื่อเรียกว่า คริสต์มาส เพราะใบอ่อนด้านบนของต้นจะมีสีแดงสดในช่วง เดือนตุลาคม–เดือนกุมภาพันธ์ ซึ่งเป็นช่วงที่ประเทศตะวันตกมีการเฉลิมฉลองในเทศกาลคริสต์มาสจึงมีการนำเอาต้นไม้ชนิดนี้มาตกแต่งสถานที่ให้เข้ากับเทศกาล ความโดดเด่นของต้นคริสต์มาสอยู่ที่ใบด้านบนที่มีสีแดงสด ส่วนใบล่างมีสีเขียว เป็นไม้ทรงพุ่มขนาดกลางสูงได้ถึง 3 เมตร แตกกิ่งค่อนข้างชี้ตั้งขึ้น เป็นพุ่มแน่นคริสต์มาสเป็นพืชที่อยู่ในตระกูลเดียวกับโกสนและโป๊ยเซียน ใบมีสีเขียวเข้ม ขอบใบเป็นหยัก 3-4 หยัก ลำต้นมีสีน้ำตาล ยกเว้นส่วนที่ยังอ่อนจะเป็นสีเขียว ดอกมีสีแดงออกอยู่บริเวณยอดของก้าน แต่อันที่จริงดอกที่เห็นอยู่นั้นคือใบประดับที่เปลี่ยนจากสีเขียวมาเป็นสีแดงนั้นเอง ลำต้นมีน้ำยางและมีพิษ
สภาพการปลูก เป็นพรรณไม้ที่ปลูกในที่แสงแดดกึ่งร่ม ปลูกเป็นไม้ประดับได้ทั้งกลางแจ้งและเป็นไม้กระถางภายในอาคาร ปลูกได้ดีในดินร่วนซุย ส่วนผสมของดินใช้ดินร่วน 2 ส่วน ปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอก 1 ส่วน เศษใบไม้ผุ 1 ส่วน
การขยายพันธุ์ ขยายพันธุ์โดยการตัดกิ่งปักชำ
การดูแลรักษา ชอบแสงแดดจัดน้ำปานกลาง ปลูกได้ในดินทุกชนิด ปุ๋ยควรใส่ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมัก ใส่รอบๆ โคนต้นเดือนละครั้ง โรคและแมลงไม่ค่อยพบโรครบกวนเท่าไหร่ ที่พบมากคือเพลี้ย ป้องกันกำจัดโดยการฉีดพ่นด้วยมาลาไธออนหรือไดอาซินอนอัตราตามที่ระบุไว้ในฉลาก

ปฏิทินพรรณไม้