ราชพฤกษ์
ชื่อวิทยาศาสตร์
Cassia fistula Linn
ชื่อวงศ์
CAESALPINIACEAE
ชื่อสามัญ
Golden Shower, Indian Laburnum, Pudding-Pine Tree, Purging Cassia
ชื่อท้องถิ่น
- ภาคเหนือ เรียก ลมแล้ง
- ภาคใต้ เรียก อ้อดิบ
- ปัตตานี เรียก ลักเกลือ ลักเคย
- ภาคกลาง เรียก ชัยพฤกษ์ ราชพฤกษ์
- กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี เรียก กุเพยะ
- กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน เรียก ปือยู, ปูโย, เปอโซ, แมะหล่าอยู่
- อีสาน เรียก คูน
ลักษณะทั่วไป
ชัยพฤกษ์เป็นไม้ยืนต้นสูงได้ถึง 15 เมตร เปลือกต้นสีเทา ผิวเรียบ ใบเป็นใบประกอบ ที่ปลายก้านใบเป็นคู่ ใบย่อยเป็นรูปไข่ ปลายใบแหลม เนื้อใบเกลี้ยงค่อนข้างบางหูใบมีขนาดเล็กและร่วงง่าย ดอก ออกเป็นช่อห้อยระย้าจากซอกใบ ช่อดอกมีกลีบเลี้ยง 5 กลีบ มีแผ่นบางๆ ยาว 1.15 ซม. กลีบดอกมี 5 กลีบ สีเหลืองสดปลายมนเห็นเส้นลายชัดเจน ผลเป็นฝักทรงกระบอก เปลือกนอกบางและแข็งเหมือนไม้ เรียบไม่มีขนยาว 20–60 ซม. มีเส้นผ่าศูนย์กลาง 1.5–2 ซม. ภายในแบ่งเป็นช่องๆ มีเมล็ดรูปรีแบนสีน้ำตาลจำนวนมาก
การปลูก
เพาะเมล็ดให้ได้ต้นกล้าสูง 30–50 ซม. ขุดหลุมกว้างและลึก 50–70 ซม. ตากดินไว้ 10–15 วัน ใช้ปุ๋ยคอกรองก้นหลุมนำต้นกล้าลงปลูก กลบดินให้แน่น รดน้ำให้ชุ่ม ปลูกง่าย ไม่ช้าก็จะตั้งตัวได้
สรรพคุณทางยา
- ฝัก รสหวานอมเปรี้ยวเล็กน้อย มีกลิ่นเหม็นเอียน เย็นจัด ไม่มีพิษสรรพคุณใช้ขับเสมหะ ขับพยาธิ แก้เด็กเป็นตานขโมย เป็นยาถ่ายและแก้ไข้มาลาเรีย
- เนื้อในฝัก รสหวานเอียน ใช้เป็นยาถ่ายพยาธิ ยาระบาย แก้ไข้มาลาเรีย แก้ปวดข้อ
- เมล็ด เป็นยาระบายและทำให้อาเจียน
- ดอก รสขมเปรี้ยว เป็นยาถ่าย แก้โรคเกี่ยวกับกระเพาะอาหารและแผลเรื้อรัง
- ใบอ่อน รสเมา แก้กลาก
ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์
เนื้อในฝักคูนมีสารประเภท Anthraqinones หลายตัว เช่น Aloin, Rhein, Sennoside A, B และยังมี Organic acid สาร Anthraquinone ทำให้เนื้อฝักคูนมีฤทธิ์เป็นยาระบายได้ โดยมีฤทธิ์ไปกระตุ้นการบีบตัวของลำไส้ เหมาะสำหรับผู้ที่ท้องผูกเป็นประจำ
คติความเชื่อ
ชัยพฤกษ์หรือราชพฤกษ์เป็นไม้ที่มีคุณค่าสูง เป็นไม้มงคลนาม นิยมใช้ในพิธีสำคัญต่างๆ เช่น พิธีลงหลักเมือง ยอดธงชัยเฉลิมพลของทหาร คทาจอมพลจะใช้เสาแก่นชัยพฤกษ์ และอินธนูของข้าราชการพลเรือนก็ปักดิ้นทองเป็นรูปช่อชัยพฤกษ์
